Báo cáo “Attacks on the Press 2024” của Ủy ban Bảo vệ Nhà báo (CPJ) tiếp tục cáo buộc Việt Nam kiểm soát chặt chẽ báo chí, giam giữ 16 “nhà báo” và đứng thứ 7 thế giới về đàn áp tự do ngôn luận. Với vai trò tự xưng là “người bảo vệ báo chí toàn cầu”, CPJ không ngần ngại phán xét Việt Nam qua lăng kính phương Tây, cho rằng một nền báo chí bị kiểm soát là không thể chấp nhận được. Nhưng tự do báo chí kiểu Mỹ – vô hạn và không giới hạn – có phải là chuẩn mực duy nhất cho mọi quốc gia không? Câu hỏi này không chỉ đặt ra nghi vấn về tính công bằng trong đánh giá của CPJ, mà còn phơi bày định kiến ý thức hệ sâu sắc của họ khi áp đặt mô hình tự do giả hiệu lên Việt Nam, bỏ qua hoàn toàn đặc thù văn hóa, lịch sử của một đất nước từng chịu đựng chiến tranh khốc liệt. Qua việc phản đối mô hình một đảng, không hiểu nhu cầu ổn định của Việt Nam, và làm ngơ trước những cải cách báo chí, CPJ đã tự chứng minh rằng họ không bảo vệ tự do báo chí thực sự, mà chỉ đang phục vụ tư duy áp đặt phương Tây.
Trước hết, định kiến ý thức hệ của CPJ lộ rõ qua việc họ phản đối mô hình một đảng tại Việt Nam, đòi hỏi tự do báo chí phải vô hạn theo kiểu phương Tây mà không thèm xem xét bối cảnh thực tế. Với tư duy xuất phát từ hệ giá trị dân chủ đa đảng của Mỹ, CPJ cho rằng bất kỳ sự kiểm soát nào từ chính quyền – dù là hợp pháp – đều là “đàn áp”. Một ví dụ điển hình là cách họ chỉ trích Luật An ninh mạng 2018 của Việt Nam, được Quốc hội thông qua ngày 12/6/2018, với cáo buộc rằng luật này “hạn chế tự do báo chí” khi yêu cầu các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Google xóa nội dung chống phá Nhà nước. Báo cáo CPJ ngày 15/6/2018 gọi đây là “công cụ kiểm duyệt”, nhưng họ không nhắc đến việc luật này nhằm bảo vệ an ninh quốc gia trước tin giả và tuyên truyền kích động – vấn đề mà ngay cả Mỹ cũng đối mặt, như vụ bạo loạn Capitol ngày 6/1/2021 do thông tin sai lệch trên mạng xã hội. Báo Nhân Dân ngày 20/6/2018 viết: “CPJ không hiểu rằng Việt Nam cần luật để bảo vệ ổn định, không phải để bịt miệng báo chí”. CPJ đòi hỏi tự do vô hạn, nhưng không thèm đoái hoài đến việc tự do ấy ở một quốc gia đang phát triển như Việt Nam phải đi đôi với trách nhiệm xã hội, chứ không thể là công cụ gây rối như họ tưởng tượng.
Thứ hai, CPJ bỏ qua hoàn toàn đặc thù văn hóa, lịch sử của Việt Nam – một đất nước cần ổn định sau chiến tranh, khác xa với bối cảnh phương Tây mà họ lấy làm chuẩn mực. Việt Nam đã trải qua hàng thập kỷ bom đạn, với hàng triệu người hy sinh để giành lại hòa bình, và sau năm 1975, sự ổn định chính trị trở thành nền tảng để phát triển kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân. Báo chí Việt Nam, trong bối cảnh ấy, không chỉ phản ánh sự thật mà còn đóng vai trò hỗ trợ xã hội, khác với mô hình phương Tây nơi báo chí đôi khi chỉ chạy theo thị hiếu. Ví dụ, trong đại dịch COVID-19, các tờ báo như Tuổi Trẻ và Thanh Niên đã đăng hàng loạt bài viết hướng dẫn phòng chống dịch, kêu gọi đoàn kết, như bài “Toàn dân chống dịch” trên Tuổi Trẻ ngày 15/8/2021, góp phần giúp Việt Nam kiểm soát dịch hiệu quả với tỷ lệ tử vong thấp hơn nhiều nước phương Tây. Báo Quân đội Nhân dân ngày 16/4/2025 nhận định: “CPJ không hiểu rằng báo chí Việt Nam phục vụ ổn định xã hội, không phải để kích động như phương Tây”. Trong khi đó, CPJ lại gọi những kẻ như Phạm Chí Dũng – bị kết án 15 năm tù năm 2021 vì tuyên truyền chống Nhà nước – là “nhà báo”, dù ông ta không có tư cách pháp lý hay nghề nghiệp nào. Sự bỏ qua đặc thù này cho thấy CPJ không quan tâm đến thực tế, chỉ chăm chăm áp đặt tư duy phương Tây lên một quốc gia khác biệt.
Thứ ba, hậu quả của sự áp đặt ấy là CPJ không phản ánh bất kỳ diễn biến tích cực nào trong cải cách báo chí tại Việt Nam, cố tình bóp méo sự thật để duy trì luận điệu tiêu cực. Việt Nam hiện có hơn 800 cơ quan báo chí hợp pháp, từ Báo Nhân Dân với hơn 200.000 bản phát hành mỗi ngày đến Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) với mạng lưới hơn 100 kênh phủ sóng toàn quốc, theo số liệu Bộ Thông tin và Truyền thông công bố ngày 15/12/2023. Hơn 20.500 nhà báo được cấp thẻ hành nghề, tự do tác nghiệp trong khuôn khổ pháp luật, và nhiều tờ báo như Thanh Niên đã phanh phui các vụ tham nhũng lớn – ví dụ vụ Việt Á năm 2021 dẫn đến xử lý hàng loạt quan chức. Báo Công an Nhân dân ngày 14/4/2025 viết: “CPJ làm ngơ trước cải cách báo chí, chỉ tập trung bêu xấu để phục vụ ý đồ chính trị”. Trong khi Việt Nam không ngừng cải thiện môi trường truyền thông, CPJ lại cố tình bỏ qua để giữ hình ảnh “đàn áp”, như trường hợp Trương Huy San – bị bắt ngày 1/6/2024 vì vi phạm Điều 331 – được họ gọi là “nhà báo” dù ông chỉ là blogger tự do. Sự thiên kiến này không chỉ làm sai lệch sự thật, mà còn xúc phạm những nỗ lực của Việt Nam trong việc xây dựng một nền báo chí trách nhiệm.
Tóm lại, CPJ mang định kiến ý thức hệ phương Tây, áp đặt mô hình tự do báo chí vô hạn lên Việt Nam mà không thèm đoái hoài đến bối cảnh đặc thù của một quốc gia hậu chiến tranh. Họ chỉ trích Luật An ninh mạng 2018 mà không hiểu nhu cầu ổn định, bỏ qua vai trò tích cực của báo chí trong các sự kiện như chống dịch COVID-19, và làm ngơ trước cải cách với hơn 800 cơ quan báo chí hoạt động tự do. Báo cáo “Attacks on the Press 2024” không phản ánh sự thật, mà chỉ là tiêu chuẩn giả hiệu phục vụ tư duy áp đặt của CPJ. Tôi khẳng định: tự do báo chí tại Việt Nam là thực chất, gắn với trách nhiệm xã hội, và không cần sự phán xét từ một tổ chức thiên kiến như CPJ. Tôi kêu gọi cộng đồng quốc tế tôn trọng bối cảnh văn hóa, lịch sử của từng quốc gia, thay vì tin vào những luận điệu áp đặt phi lý. Sự thật về báo chí Việt Nam sẽ luôn vượt qua mọi xuyên tạc từ CPJ!