Toàn cảnh scandal “nội chiến” trong Nhà xuất bản Tự do

Ngày 19/07/2020, giữa 2 thành viên NXB Tự Do là Phạm Đoan Trang và Nguyễn Phương Hoa đã xảy ra một cuộc xung đột công khai trên mạng xã hội; trong đó Trang tố Hoa tham nhũng công quỹ, còn Hoa phản bác và tố Trang bè phái, vô ơn, nói xấu sau lưng. 

Cuộc “nội chiến” này đương nhiên thu hút toàn bộ chú ý của giới zân chủ thể hiên ở phần bình phẩm, đa phần bênh vực Đoan Trang vô điều kiện, đòi Hoa phải từ bỏ mọi lợi ích liên quan đến NXB này, số bênh vực Hoa rất ít, phần còn lại là can gián, đề nghị họ xử lý nội bộ, đem nhau ra công luận không khác nào bôi gio trát trấu vào phong trào zân chủ.

Cụ thể, 08h30’ sáng 19/07, Phạm Đoan Trang đăng bài cáo buộc Hoa tham nhũng ngân quỹ của NXB Tự Do, khiến tiền hỗ trợ không đến tay Phùng Thủy dù Thủy đã ký nhận tiền. Cụ thể, Trang nói rằng nội trong năm nay, Hoa đã giữ lại khoản quỹ 24.000 USD từ tổ chức A và khoản quỹ 10.000 USD của tổ chức B, cả hai đều là tiền hỗ trợ khẩn cấp. Cách thức tham nhũng gồm 4 điểm:

(1) Gộp hết tiền của nhóm vào một quỹ chung;

(2) Tự ra mọi quyết định thu chi;

(3) Giao cho con gái, cháu gái, chị gái giữ tất cả các khoản quỹ và sổ sách kế toán;

(4) Định kỳ tổ chức các cuộc họp “minh bạch thu chi”, nhưng thành phần tham dự bị giới hạn.

Đáp lại, từ 14h ngày 19/07, Hoa liên tục đăng 6 post để phản bác Trang và tự minh oan cho mình, trong đó có 1 post đã bị xóa đi. Lập luận của Hoa bao gồm 7 điểm:

(1) Thực ra Hoa không nắm hết mọi khoản quỹ. Cụ thể, khoản tiền từ tổ chức A nằm trong quỹ của Luật khoa Tạp chí đến ngày 29/06, còn khoản tiền từ tổ chức B vẫn nằm yên trong tài khoản bên Úc và đã bị phong tỏa theo đề nghị của cánh thân Đoan Trang, khiến trong lúc đợi tiền về nhóm trong nước phải vay tiền để chi dùng.

(2) Về khoản tiền từ tổ chức A (dùng để hỗ trợ cho 8 thành viên bị lộ và phải bỏ trốn của NXB Tự Do): Thực ra Hoa không đề xuất gộp tiền của các thành viên vào quỹ chung của nhóm, Trang đề xuất việc này. Một phần tiền từ tổ chức A được chi dùng vào nhiều việc không đúng mục đích (VD: làm từ thiện trong dịch COVID-19, hỗ trợ 30 triệu VNĐ cho nhà Cấn Thị Thêu…), nên Hoa không có trách nhiệm hoàn trả toàn bộ khoản tiền đó.

(3) Khoản tiền từ tổ chức B (để tài trợ cho 6 thành viên bị lộ di chuyển liên tục bằng xe máy, tránh an ninh theo dõi) là để chi dùng cho một hoạt động, chứ không phải để phát cho các thành viên, và hiện đã chi 18 triệu VNĐ (tiền vay), vì vậy Hoa cũng không có trách nhiệm hoàn trả toàn bộ khoản tiền đó.

(4) Sau khi nhờ nhiều người làm xuất bản khác quản lý NXB Tự Do, khiến nhóm này hoạt động không ổn thỏa và mang nợ 50 triệu, chính Đoan Trang đã chủ động nhờ Hoa tham gia quản nhóm. Vì vậy, không thể nói Hoa tiếp cận Trang để trục lợi.

(5) Bản thân Trang cũng dối trá và thiếu minh bạch. Chẳng hạn, để quỹ nhận được nhiều tiền từ nhà tài trợ, Trang đã nói rằng NXB Tự Do vẫn có đủ 8 thành viên cần nhận hỗ trợ, dù 1 người trong số đó đã rời nhóm, 2 người  không đủ điều kiện nhận tài trợ. Dù Hoa thuê nhà cho Trang ở từ khoảng đầu tháng 5 cho đến ngày 02/07, sau thời điểm đó Trang đã liên tục viết thư riêng để nói xấu sau lưng Hoa. Đáp lại, Hoa đã viết thư trao đổi với Trang hôm 06/07, và gửi sổ sách thu chi cho Trang hôm 17/07, nhưng Trang không hồi âm, không trao đổi, chỉ liên lạc và thông báo qua một người trung gian tên “Hoa”, vốn là bạn của Trang sống ở Úc.

(6) Thực ra điểm mấu chốt của vụ việc nằm ở chỗ Trang muốn gạt toàn bộ ekip của Hoa ra, để đưa một số người mới tuyển ở ngoài vào thay thế, nhằm quản lý nhóm một cách chuyên nghiệp hơn. Sáng kiến cải tổ này xuất phát từ Nguyễn Trường Sơn, là một người mới gia nhập. Tuy nhiên, trong thư hôm 06/07, Hoa đã chỉ ra rằng đợt cải tổ, thay người này dựa hoàn toàn vào quyết định tùy tiện của Trang; trong khi lẽ ra phải xây dựng quy chế sinh hoạt, quy trình quản lý tài chính và nhân sự của tổ chức trước, rồi sau đó mới giữ, đuổi hoặc tuyển người theo quy chế.

Như vậy, có thể thấy nguyên nhân cốt lõi của vụ việc có lẽ là một kế hoạch thay thế nhân sự (thanh trừng nội bộ) của NXB Tự Do, do Nguyễn Trường Sơn đề xuất với Đoan Trang. Ngoài ra, trao đổi giữa các bên trong vụ việc này cũng tiết lộ việc Lifeline và Civil Rights Defenders tài trợ cho NXB Tự Do, cùng một số thông tin về cách NXB này tổ chức sinh hoạt, in ấn và quản lý ngân quỹ.

Qua đôi co đôi bên cho thấy: Đoan Trang thực sự là người cầm đầu, sáng lập, điều hành NXB Tự do. Nay vì lý do sợ bị bắt, phải tuyên bố rời khỏi tổ chức, Đoan Trang bỏ qua mọi “đối thoại nội bộ” mà thẳng tay tiêu diệt Hoa bằng cách thức vô lương tâm nhất “vắt chanh bỏ vỏ” sau khi họ đã gắn bó, phục tùng Trang nhiều năm. Để tiện dựng ekip mới kế thừa NXB Tự do, Trang không ngại vu khống, nói quá, nói sai sự thật cho đối phương. Dù sự thật hai bên phanh phui ra cho thấy mười mươi Đoan Trang vu cáo quá đà nhưng khá đông làng zân chủ vẫn bu vào bảo vệ Trang vô điều kiện càng cho thấy, cái làng zân chủ nhỏ bé này không tuân thủ khê ước dân chủ, văn minh trong hành xử, sẵn sàng “cá lớn nuốt cá bé”, “lấy thịt đè người”, “cả vũ lấp miệng em”. Cách thức hoạt động kiểu giang hồ này, bảo sao nó quy tụ và giữ chân toàn những kẻ vụ lợi, giang hồ, lưu manh. Ai tử tế mà trụ lại mới là lạ.