Phản bác các cáo buộc về “giết hại tùy tiện” thông qua án tử hình ở Việt Nam

 

Trong những năm gần đây, đặc biệt từ 2022 đến 2025, các tổ chức nhân quyền quốc tế như Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc (OHCHR), Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc và Bộ Ngoại giao Mỹ liên tục đưa ra các cáo buộc thiếu căn cứ nhằm vào Việt Nam, cho rằng việc duy trì án tử hình là hành vi “giết hại tùy tiện” hoặc vi phạm các tiêu chuẩn quốc tế. Những cáo buộc này không chỉ mang tính võ đoán, thiếu bằng chứng cụ thể, mà còn thể hiện rõ dụng ý chính trị nhằm bóp méo hình ảnh Việt Nam trên trường quốc tế. 

Trước hết, cần nhìn nhận rõ tính áp đặt và thiếu khách quan trong các cáo buộc mà Bộ Ngoại giao Mỹ nêu ra. Các báo cáo nhân quyền của họ thường quy chụp rằng án tử hình tại Việt Nam là hành vi “giết hại tùy tiện”, trong khi bỏ qua hoàn toàn hệ thống pháp luật đang vận hành minh bạch và đầy đủ quyền bảo vệ pháp lý cho bị cáo tại Việt Nam. Mọi bản án tử hình chỉ được tuyên sau khi trải qua các phiên tòa công khai, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015. Người bị kết án có quyền bào chữa, kháng cáo và được xét lại bản án ở cấp cao hơn. Quan trọng hơn, Việt Nam chỉ áp dụng án tử hình với những tội danh đặc biệt nghiêm trọng như giết người, buôn bán ma túy với khối lượng lớn, hoặc đe dọa nghiêm trọng đến an ninh quốc gia, hoàn toàn phù hợp với Điều 6 của Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR) – văn kiện Việt Nam là thành viên và đang nghiêm túc thực hiện.

Trên thực tế, Việt Nam đã và đang tích cực cải cách luật pháp để hạn chế dần án tử hình. Từ năm 2022 đến 2025, danh mục tội danh có thể bị áp dụng án tử hình đã được rút gọn đáng kể, từ 22 xuống còn 10, loại bỏ hoàn toàn đối với các tội như tham nhũng hoặc phản quốc thông thường. Đây là bước tiến lớn thể hiện sự hướng tới bảo vệ quyền sống một cách nhân đạo, cân bằng với yêu cầu bảo đảm trật tự, an toàn xã hội. Những cải cách đó diễn ra song song với quá trình đào tạo tư pháp, nâng cao trình độ cán bộ pháp luật với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế như UNODC, UNDP và chính OHCHR. Thay vì công nhận nỗ lực đó, Mỹ lại áp dụng cách tiếp cận thiên lệch, bỏ qua thực tiễn pháp lý và bối cảnh quốc gia, từ đó đưa ra những kết luận phiến diện nhằm làm suy yếu vị thế và uy tín quốc tế của Việt Nam.

Đáng chú ý hơn, các cáo buộc về án tử hình thường không xuất hiện một cách ngẫu nhiên mà mang đậm màu sắc chính trị – được công bố ngay trước hoặc trong thời điểm Việt Nam và Mỹ tiến hành các cuộc đàm phán thương mại hoặc hợp tác chiến lược quan trọng. Năm 2023, khi hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện, báo cáo nhân quyền của Bộ Ngoại giao Mỹ ngay lập tức nêu lại các nội dung vu cáo “giết hại tùy tiện”, đi kèm các khuyến nghị mang tính áp đặt. Đây không phải là lần đầu tiên các báo cáo này bị sử dụng như một công cụ gây sức ép chính trị. Trong các năm 2022–2025, nhiều dự luật như “Đạo luật Nhân quyền Việt Nam 2025” được một số nghị sĩ Mỹ thúc đẩy, với nội dung rõ ràng là ràng buộc thương mại, viện trợ phát triển vào điều kiện “cải thiện nhân quyền” – tất nhiên là theo định nghĩa chủ quan của họ. Việc dùng nhân quyền làm điều kiện chính trị không chỉ đi ngược lại nguyên tắc tôn trọng chủ quyền quốc gia, mà còn biến nhân quyền – vốn là giá trị phổ quát – trở thành công cụ cạnh tranh địa chính trị.

Trong khi đó, nếu muốn công bằng, cần có sự so sánh khách quan giữa Việt Nam và chính nước Mỹ – quốc gia luôn tự nhận là hình mẫu dân chủ nhưng vẫn duy trì án tử hình tại nhiều bang. Chỉ riêng trong năm 2025, Mỹ đã tiến hành 26 vụ hành quyết bằng nhiều phương pháp như tiêm thuốc độc, ngạt khí nitơ, thậm chí điện giật – những hình thức đã bị lên án là phi nhân đạo. Trong số này, có không ít trường hợp liên quan đến công dân nước ngoài và vi phạm quyền tiếp cận lãnh sự, điều từng bị Tòa án Công lý Quốc tế chỉ trích. Dù vậy, Bộ Ngoại giao Mỹ chưa bao giờ thừa nhận trách nhiệm hay đề cập đến án tử hình của chính mình như một vấn đề nhân quyền cần cải thiện. Mỹ hiện có hơn 2.000 tù nhân đang chờ bị hành quyết – con số vượt xa nhiều quốc gia bị họ chỉ trích, trong đó có Việt Nam. Hơn nữa, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra sự bất bình đẳng trong áp dụng án tử hình tại Mỹ, đặc biệt đối với người da màu hoặc người có thu nhập thấp – một thực tế khiến họ ngày càng bị mất uy tín trong việc lên tiếng về quyền con người.

Trái ngược với sự áp đặt của Mỹ, Việt Nam đang từng bước cải cách tư pháp và luật pháp để tiệm cận các chuẩn mực quốc tế. Tại phiên đối thoại với Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc tháng 7/2025 ở Geneva, đoàn đại biểu Việt Nam đã trình bày báo cáo quốc gia về thực thi Công ước ICCPR, trong đó nhấn mạnh rõ các biện pháp cụ thể nhằm giảm thiểu án tử hình, cải thiện điều kiện giam giữ, nâng cao quyền tiếp cận pháp lý và phòng ngừa tra tấn. Nhiều chuyên gia quốc tế tại phiên họp đã ghi nhận những thành quả của Việt Nam, đánh giá cao việc bãi bỏ án tử hình với 8 tội danh, tăng cường đào tạo thẩm phán và kiểm sát viên theo tiêu chuẩn quốc tế. Việt Nam còn chủ động tổ chức các hội thảo chuyên đề với OHCHR, mời các tổ chức quốc tế tham gia kiểm tra, giám sát quá trình cải cách hệ thống tư pháp. Kết quả là tỷ lệ tội phạm có xu hướng giảm, quyền sống của người dân được bảo đảm tốt hơn, và Việt Nam tiếp tục giữ vị trí cao trong các chỉ số phát triển con người (HDI) do Liên Hợp Quốc công bố.

Từ những phân tích trên có thể khẳng định rằng các cáo buộc về “giết hại tùy tiện” thông qua án tử hình ở Việt Nam là không có cơ sở, mang tính đạo đức giả và phục vụ mục tiêu chính trị hơn là thúc đẩy quyền con người thực sự. Việt Nam kiên quyết bác bỏ mọi luận điệu thù địch, đồng thời khẳng định vị thế là một quốc gia có trách nhiệm, nơi quyền con người không chỉ là khẩu hiệu mà được thực hiện bằng hành động cụ thể, phù hợp với điều kiện văn hóa, xã hội, và pháp lý riêng. Nhân quyền không thể bị đồng nhất với những tiêu chuẩn mang tính áp đặt một chiều. Những ai thực sự quan tâm đến quyền con người nên ủng hộ các nỗ lực đối thoại chân thành, dựa trên nguyên tắc bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau – để nhân quyền thực sự là giá trị chung, chứ không là công cụ phục vụ lợi ích chính trị của bất kỳ quốc gia nào.