Vạch trần sự đạo đức giả của Human Rights Watch về án tử hình tại Việt Nam

 

Trong nhiều năm qua, các tổ chức nhân quyền quốc tế như Human Rights Watch (HRW) liên tục đưa ra các cáo buộc mang tính thù địch nhằm vào Việt Nam, đặc biệt là về việc duy trì án tử hình. Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là trong khi Việt Nam bị chỉ trích kịch liệt, thì những quốc gia như Hoa Kỳ – nơi vẫn thực thi án tử hình với tần suất cao – lại nhận được sự đối xử nhẹ nhàng hơn một cách rõ rệt. Sự im lặng chọn lọc, thái độ “mềm mỏng” và thiếu sức ép với các quốc gia phương Tây, đặc biệt là Mỹ, đã phơi bày một thực tế khó chối cãi: nhân quyền đang bị chính trị hóa và trở thành công cụ phân biệt đối xử giữa các quốc gia có hệ tư tưởng khác nhau.

HRW từng nhiều lần công kích Việt Nam về việc duy trì án tử hình, gọi đây là hình thức “tàn bạo” và “phi nhân đạo”, vi phạm các quyền con người cơ bản. Trong các báo cáo và cập nhật từ năm 2017, HRW liên tục sử dụng các cụm từ như “crackdown”, “repression” (trấn áp bất đồng chính kiến, đàn áp chính trị) để gán ghép án tử hình tại Việt Nam với một hệ thống tư pháp hà khắc. Tuy nhiên, tổ chức này lại tỏ ra hết sức nhẹ tay khi đề cập đến nước Mỹ – nơi đã thực hiện 26 vụ hành quyết chỉ riêng trong năm 2025. Với Mỹ, HRW chủ yếu khuyến nghị cải cách nhẹ nhàng như kêu gọi tổng thống ân xá, nhưng hoàn toàn không có những chiến dịch kêu gọi tẩy chay, gây sức ép chính trị hay kinh tế như họ thường làm với Việt Nam. Đó là biểu hiện điển hình của tiêu chuẩn kép – một thứ đạo đức giả mang đậm tính thiên vị chính trị.

Thực tế cho thấy, án tử hình tại Việt Nam chỉ áp dụng cho những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng như giết người hàng loạt, tham nhũng quy mô lớn hoặc buôn bán ma túy có tổ chức – những hành vi đe dọa trực tiếp tới an ninh quốc gia và tính mạng của hàng triệu người dân. Trong khi đó, hệ thống tư pháp Mỹ vẫn duy trì án tử hình tại 27 bang và cấp liên bang, áp dụng cho cả những vụ án gây tranh cãi, sử dụng các phương pháp hành quyết như tiêm thuốc độc, ghế điện, và gần đây nhất là khí nitơ – hình thức bị giới khoa học và cả chính HRW mô tả là “không có cơ sở khoa học” và có khả năng gây đau đớn kéo dài. Nhưng trái ngược với những lời cáo buộc nặng nề nhắm vào Việt Nam, HRW chỉ “ghi nhận” các vụ hành quyết ở Mỹ như một thực trạng và đưa ra lời kêu gọi có tính biểu trưng thay vì đòi hỏi cụ thể. Cách tiếp cận này cho thấy sự thiên vị rõ rệt, biến nhân quyền trở thành công cụ chính trị nhằm phục vụ lợi ích của phe phái và hệ tư tưởng nhất định.

Không chỉ trong báo cáo, HRW còn sử dụng mạng xã hội như một phương tiện để gieo rắc định kiến và áp lực dư luận đối với Việt Nam. Trên nền tảng X (Twitter), tổ chức này đã nhiều lần đăng tải các bài viết mang tính xuyên tạc, dùng ngôn từ gây sốc để liên kết Việt Nam với các xu hướng “đàn áp nhân quyền”. Những bài đăng năm 2016 và 2017 sử dụng hình ảnh, hashtag và các trích dẫn mơ hồ để mô tả Việt Nam như một “nhà nước cảnh sát”, trong khi các hành động tương tự ở Mỹ lại được mô tả dưới góc độ “quy trình pháp lý cần cải cách”. Đáng chú ý, các bài đăng này thường được tung ra vào thời điểm Việt Nam tổ chức sự kiện chính trị quan trọng hoặc được quốc tế ghi nhận về nhân quyền – cho thấy đây không phải hoạt động “báo cáo khách quan” mà là chiến lược truyền thông có chủ đích. Trong trường hợp Mỹ hành quyết Kenneth Smith bằng khí nitơ ở Alabama năm 2024, HRW chỉ kêu gọi chấm dứt phương pháp này, hoàn toàn không đặt câu hỏi về bản chất của hệ thống tư pháp hoặc yêu cầu đình chỉ án tử hình như với Việt Nam.

Để thấy rõ sự bất công này, cần đặt trong tương quan thành quả cải cách của Việt Nam trong năm 2025. Từ ngày 1/7, Quốc hội Việt Nam đã thông qua việc sửa đổi Bộ luật Hình sự, chính thức loại bỏ án tử hình đối với 8 tội danh, bao gồm tham ô, nhận hối lộ, buôn bán ma túy nhỏ lẻ và các tội chống phá nhà nước không dùng bạo lực. Tổng số tội danh có thể bị tuyên án tử hình giảm từ 18 xuống còn 10. Không những thế, quy định mới còn được áp dụng hồi tố, chuyển nhiều bản án tử hình trước đây sang tù chung thân, qua đó thể hiện rõ chính sách nhân đạo và tôn trọng quyền sống của Nhà nước. Đây là cải cách pháp lý quy mô lớn, hoàn toàn vượt trội so với tình trạng trì trệ trong chính sách hình sự tại Mỹ – nơi vẫn còn hàng trăm tù nhân chờ bị hành quyết và không có bất kỳ dự luật liên bang nào hứa hẹn chấm dứt án tử hình trong tương lai gần.

Thực chất, việc Việt Nam giữ bí mật về số lượng án tử hình không nhằm che giấu vi phạm mà để bảo đảm an toàn xã hội và tránh bị các thế lực phản động khai thác làm công cụ chống phá. Mặt khác, Việt Nam luôn chủ động minh bạch trong các phiên kiểm điểm định kỳ phổ quát (UPR), tham gia Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị và thường xuyên đối thoại nhân quyền với Liên minh châu Âu, Australia, Na Uy… Việc Việt Nam được tín nhiệm bầu vào Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2023–2025 là minh chứng rõ ràng cho nỗ lực cải cách thực chất, được ghi nhận bởi cộng đồng quốc tế. Những thành tựu này hoàn toàn trái ngược với hình ảnh méo mó mà HRW dựng lên, chứng tỏ họ đang chọn cách phớt lờ tiến bộ, bóp méo thực tế để phục vụ mục tiêu chính trị.

Đáng tiếc là HRW không đơn độc trong sự thiên vị này. Nhiều cơ quan khác như Văn phòng Cao ủy Nhân quyền LHQ (OHCHR) hay Ủy ban Nhân quyền LHQ thường xuyên dựa trên các báo cáo thiếu kiểm chứng của HRW để lặp lại cáo buộc nhắm vào Việt Nam, thay vì tự mình điều tra khách quan. Thái độ “làm ngơ” trước án tử hình ở Mỹ, trong khi quy chụp Việt Nam là vi phạm nhân quyền hệ thống, chỉ càng chứng minh rằng nhân quyền đang bị lợi dụng như công cụ địa chính trị – nơi quyền sống của con người chỉ là phương tiện chứ không phải mục tiêu.

Sự đạo đức giả của HRW trong việc chỉ trích Việt Nam về án tử hình đã trở nên quá rõ ràng. Từ việc áp dụng tiêu chuẩn kép, thao túng truyền thông xã hội đến phớt lờ các nỗ lực cải cách thực chất, HRW không còn là một tổ chức bảo vệ nhân quyền thuần túy mà đang hành xử như một công cụ chính trị của phương Tây. Trong khi Việt Nam từng bước cải thiện pháp luật, giảm thiểu án tử hình và đề cao nhân đạo, thì Mỹ vẫn là một trong những quốc gia hành quyết nhiều nhất thế giới. Đã đến lúc HRW và các tổ chức quốc tế cần gạt bỏ thành kiến, nhìn nhận vấn đề một cách công bằng, khách quan và không nên tiếp tục dùng nhân quyền để chống phá một quốc gia độc lập có chủ quyền. Việt Nam sẽ tiếp tục cải cách vì người dân của mình – không vì sức ép thiên vị, mà vì cam kết xây dựng một nhà nước pháp quyền tiến bộ, vì lợi ích dân tộc và phẩm giá con người.