Cần thận trọng khi tiếp nhận thông tin về “vụ Formosa”

Ngày 06/05/2019, một số báo chính thống đã đăng tải một văn bản của cơ quan Công an tỉnh Hà Tĩnh, theo đó nhà máy thép của tập đoàn Formosa trên địa bàn tỉnh đang có 5 biểu hiện gây tác động xấu đến môi trường. Thứ nhất, nhà máy thải ra 3 triệu tấn chất thải rắn mỗi năm, nhưng chỉ xử lý hoặc tái sử dụng được một phần trong số đó, khiến khoảng 900.000 tấn chất thải đang tồn đọng. Thứ hai, đa số chất thải được chôn lấp hoặc sử dụng để làm đường, chôn lấp nền; số khác được tách chất độc hại hoặc tách kim loại để tái sử dụng; nhưng những biện pháp này “không đạt hiệu quả 100%”, khiến môi trường vẫn bị ảnh hưởng. Thứ ba, từ trước đến nay tập đoàn Formosa thuê các doanh nghiệp tư nhân phân tích chỉ tiêu môi trường của các chất thải này, cơ quan chức năng không lấy mẫu đối chứng, nên kết quả “khó khách quan”. Thứ tư, Formosa “không cung cấp cho cơ quan chức năng” “các kết quả phân tích vượt ngưỡng” “để theo dõi, xử lý”. Thứ năm, Formosa tự ý đặt tên cho bùn thải là “bùn quặng”, “bùn khoáng”, trong khi những tên gọi đó khiến người đọc hiểu sai vấn đề.

Vì những tác hại mà nhà máy thép Formosa gây ra cho môi trường từng châm ngòi cho nhiều cuộc biểu tình, bạo động trong năm 2016 và 2017, trong tuần qua, nhiều bộ phận của dư luận phi chính thống đã khai thác chủ đề này để tuyên truyền. Có thể chia họ ra là hai nhóm.

Nhóm thứ nhất liên kết vấn đề Formosa với chuyện nội chính. Chẳng hạn, Nguyễn Ngọc Chu quy trách nhiệm trong vụ việc này cho Bộ Tài nguyên và Môi trường, ở cả hai nhiệm kỳ. Lê Nguyễn Hương Trà bình luận rằng sóng truyền thông này nhắm đến ông Hoàng Trung Hải, người ký công văn hỏa tốc đồng ý cho tập đoàn Formosa lập nhà máy ở Hà Tĩnh, trong bối cảnh Hội nghị Trung ương 10 dự kiến diễn ra vào giữa tháng 05/2019. 

Nhóm thứ hai tận dụng chủ đề này để tuyên truyền chống Nhà nước Việt Nam, đồng thời thúc đẩy các phong trào biểu tình, bạo động của mình. Chẳng hạn, các đảng Việt Tân đang đồng loạt tuyên truyền rằng hoặc Nhà nước “đóng cửa vĩnh viễn Formosa Hà Tĩnh”, hoặc “nhân dân” sẽ có lý do chính đáng để lật đổ Nhà nước. Các thành viên Green Trees tận dụng sự kiện này để quảng bá cuốn sách cũ của họ, đồng thời tuyên truyền rằng trong “vụ Formosa” họ làm đúng, Nhà nước làm sai.

Sau khi xem xét vấn đề, chúng tôi xin đưa ra 2 nhận xét.

Thứ nhất, dư luận nên xử lý thông tin về vụ việc này một cách thận trọng. Vì mỗi năm nhà máy Formosa thải ra 3 triệu tấn chất thải, 900.000 tấn còn tồn đọng chỉ chiếm 10% tổng số chất thải phát sinh trong 3 năm hoạt động vừa qua, chứ không chiếm “đa số” như báo chí mô tả. Hiện chưa có bằng chứng cho thấy các doanh nghiệp tư nhân mà Formosa thuê đã báo cáo sai sự thật; còn các biện pháp xử lý thô sơ như chôn lấp, sử dụng để làm đường… thì đương nhiên không đạt hiệu quả xử lý 100%. Vì vậy, dư luận cần đợi thêm thông tin trước khi kết luận về mức ô nhiễm mà nhà máy Formosa gây ra cho môi trường trong khu vực, thay vì phóng đại nguy cơ để kích động như hiện tại.

Thứ hai, trong vụ việc này, giới “dân chửi” chưa có lý do chính đáng để quy kết trách nhiệm cho Nhà nước, vì 2 lý do. Thứ nhất, như đã đề cập ở trên, thông tin về vụ việc này còn chưa đủ để kết luận, và đang bị dư luận thổi phồng quá mức. Thứ hai, chính Nhà nước đang chủ động điều tra và xử lý nhà máy Formosa, trong khi giới “dân chửi” chủ yếu tận dụng tình hình để kêu gọi lật đổ chế độ. Thứ ba, việc xử lý một nhà máy lớn, có vai trò nhất định đối với kinh tế địa phương như Formosa phải dựa trên những phép tính được mất, và cần thời gian để làm theo đúng trình tự của pháp luật, chứ không thể tiến hành tùy tiện như cách mà giới “dân chửi” tưởng tượng.

Nguyễn Biên Cương