Mạng xã hội là công cụ phù hợp để tìm kiếm “sự thật” cho các "nhà báo độc lập"??

Những ngày qua, những "nhà báo độc lập" Lê Phú Khải, Phạm Chí Dũng, Nguyễn Đình Cống, Nguyễn Khắc Mai, Trần Đình Thu… đã phản bác bài xã luận của Trưởng ban Tuyên giáo Võ Văn Thưởng, mang tên “Truyền thông xã hội đối với chính trị, xã hội ở Việt Nam”. Họ bình luận rằng ông Thưởng đang nhìn nhận mạng xã hội một cách phiến diện, khi chỉ thấy những khuyết điểm như “tin giả”, mà không thấy những ưu điểm như khả năng đăng tải sự thật không bị kiểm duyệt, khả năng truyền tải một lượng lớn thông tin từ thực địa của người dân... Trần Đình Thu viết rằng biểu tình, bất ổn không nảy sinh do mạng xã hội, mà nảy sinh do Nhà nước làm việc kém, khiến mâu thuẫn xã hội gia tăng. Từ đó, họ tuyên truyền rằng Nhà nước Việt Nam “sợ mạng xã hội trong thời đại thông tin”, “sợ sự thật” vì “tồn tại bằng cách bưng bít sự thật”. Nhân việc này, Nguyễn Đình Cống cũng đòi Nhà nước “mở rộng tự do dân chủ, tự do ngôn luận, xóa bỏ độc tài đảng trị, tổ chức đối thoại giữa” Nhà nước và giới chống đối.

Sau khi xem xét vấn đề, chúng tôi xin đưa ra 2 ý kiến.

Thứ nhất, nếu giới “dân chửi” từng đọc lịch sử của báo chí, họ sẽ hiểu rằng “tự do ngôn luận” là một điều kiện cần, chứ không phải là điều kiện đủ, để tạo ra môi trường thông tin tôn trọng sự thật. Từ giữa thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, khi báo chí Anh – Mỹ hoàn toàn không bị kiểm soát bởi pháp luật và các quy trình nghiệp vụ, báo chí cũng gặp phải nhiều hạn chế mà mạng xã hội đang gặp phải. Cụ thể, ở hạ tầng, đa số giới phóng viên trở thành nô lệ của đồng tiền, chuyên viết tin giả, tin nhảm, tin thổi phồng, tin có mục đích quảng cáo… để tăng lợi nhuận. Ở thượng tầng, người giàu mua các tờ báo để tự quảng bá cho nhóm lợi ích kinh tế, chính trị của mình; khiến cả nền báo chí Mỹ bị thao túng bởi vài tập đoàn; và có nhóm lợi ích sở hữu đến hàng trăm tờ báo, đài phát thanh, nhà xuất bản. Bối cảnh “tự do” này khiến báo chí không phản ánh sự thật, chỉ là công cụ của đồng tiền. Tình hình chỉ được cải thiện khi giới trí thức phương Tây đề nghị kiểm soát báo chí bằng pháp luật và các quy trình nghiệp vụ.

Khi mạng xã hội mới xuất hiện, nó đã giúp mỗi cá nhân tự xuất bản một lượng lớn thông tin sơ cấp, từ đó cải thiện môi trường thông tin. Tuy nhiên, do những thông tin này không được ghi chép đúng phương pháp, chúng chỉ có giá trị của tin đồn, tức “nguyên liệu đầu vào” cho báo chí, chứ không phải là sự thật. Mạng xã hội đang đi lại vết xe đổ của báo chí – khi dần bị thao túng bởi các nhóm lợi ích chính trị, kinh tế, và để nạn tin giả, tin nhảm, tin thổi phồng lên ngôi. Tệ hơn, nó còn gây hại cho văn hóa đọc, khi tạo ra một thế hệ không có khả năng đọc các văn bản dài và chứa nhiều thông tin.

Vì vậy, một mặt, chỉ nên xem mạng xã hội như một diễn đàn, và một nguồn thông tin đầu vào cho báo chí, thay vì gán cho nó chức năng “chỉ ra sự thật”. Mặt khác, việc xây dựng pháp luật để quản lý mạng xã hội, cùng các quy tắc ứng xử trên mạng xã hội, là cần thiết với mọi quốc gia.

Thứ hai, nếu ông Nguyễn Đình Cống thích “đối thoại”, ông cứ việc sử dụng chức năng diễn đàn của báo chí và mạng xã hội theo đúng quy định của pháp luật. Chẳng có lý do nào khiến Nhà nước phải “đối thoại” với những tổ chức không có lực lượng và sự thống nhất, không có tư cách pháp nhân, cũng không công nhận thẩm quyền của Nhà nước Việt Nam, như các hội nhóm “dân chửi” hiện tại.

 Nguyễn Biên Cương