Động cơ chính trị của tổ chức PEN America qua việc trao giải thưởng tự do viết lách hàng năm "có chủ ý"

Nhìn vào danh sách cá nhân được tổ chức PEN America chọn lọc  trao giải thưởng "Tự do Viết lách" thường là nhắm vào các quốc gia bị cho đối lập hoặc không thân thiện với Mỹ và phương Tây không khỏi khiến người ta không đặt dấu hỏi cho mục đích trao giải tự do viết lách kiểu này. Dù mục tiêu chính của giải thưởng là tôn vinh và bảo vệ quyền tự do ngôn luận, nhưng cách tiếp cận của họ dường như thiên lệch, đặt ra nghi vấn về động cơ chính trị đằng sau việc trao giải.

Có sự thiên vị trong việc chọn quốc gia trao giải?

Việc PEN America chỉ tập trung trao giải cho các tác giả đến từ những quốc gia như Trung Quốc, Myanmar, Nga, Belarus, Ukraine, Trung Á và mới đây là Việt Nam đặt ra nhiều câu hỏi:

• Thiếu giải thưởng cho các quốc gia dân chủ như Hoa Kỳ và đồng minh phương Tây: Trong bối cảnh ở Hoa Kỳ và châu Âu, tình trạng hạn chế tự do ngôn luận vẫn tồn tại dưới các hình thức như "cancel culture", kiểm duyệt xã hội và cấm sách tại trường học, nhưng không có tác giả từ các khu vực này được trao giải. Điều này làm dấy lên nghi ngờ rằng tổ chức không dám đối đầu với các hệ thống chính trị và văn hóa trong nước hoặc các đồng minh chiến lược của phương Tây.

• Chỉ tập trung vào các quốc gia có hệ tư tưởng khác với phương Tây: Các quốc gia được chọn như Trung Quốc, Nga, và Myanmar đều nằm trong danh sách đối lập về chính trị hoặc cạnh tranh quyền lực với Mỹ và châu Âu. Điều này làm dấy lên nghi vấn rằng giải thưởng được sử dụng như một công cụ để làm nổi bật các vi phạm nhân quyền ở những nước này nhằm củng cố lợi ích chính trị của phương Tây.

• Giải thưởng là công cụ thu hút sự chú ý chính trị? Việc trao giải cho các nhà văn đến từ những quốc gia "nóng" về chính trị, đặc biệt là những nơi phương Tây đang có quan hệ căng thẳng, có thể được xem là một cách để thu hút dư luận quốc tế và gây áp lực lên các chính phủ đối lập. Điều này dẫn đến câu hỏi: liệu PEN America thực sự quan tâm đến quyền tự do ngôn luận, hay chỉ sử dụng hình thức này như một công cụ can thiệp nhân quyền mang tính chọn lọc?

• Tại sao không dám trao giải cho các tác giả từ Hoa Kỳ? Những tác giả ở Hoa Kỳ, nơi vấn đề kiểm duyệt xã hội và cấm sách đang gia tăng, cũng xứng đáng được tôn vinh. Tuy nhiên, việc PEN America bỏ qua vấn đề này có thể phản ánh sự sợ hãi khi đối đầu với các hệ thống quyền lực nội tại hoặc sự tự kiểm duyệt để tránh gây tổn hại đến uy tín quốc gia của Mỹ.

Cách tiếp cận mang tính chính trị hóa của PEN America khi nhân danh bảo vệ tự do ngôn luận, tự do viết lách? Nếu PEN America thực sự bảo vệ quyền tự do ngôn luận, họ phải:

• Dũng cảm nhìn vào những vấn đề nội tại ở phương Tây: Ở Hoa Kỳ, việc các tác phẩm văn học bị cấm, hoặc các nhà văn bị "cancel" vì quan điểm chính trị hay văn hóa, cũng là một dạng vi phạm quyền tự do ngôn luận. Tại sao những tác giả đối mặt với sự đàn áp mềm này không được tôn vinh?

• Công bằng trong cách tiếp cận: Tại sao các nhà văn ở các quốc gia đồng minh của Mỹ như Ả Rập Xê Út, Ai Cập, hay thậm chí Israel - những nơi cũng có những vi phạm nhân quyền được ghi nhận - không nằm trong danh sách trao giải?

• Không can thiệp mang tính chọn lọc: Việc chỉ trao giải cho các quốc gia đối lập hệ tư tưởng với phương Tây khiến giải thưởng mất đi tính độc lập và dễ bị xem là công cụ chính trị. Điều này không chỉ làm giảm giá trị nhân văn của giải thưởng mà còn gây tổn hại đến uy tín của PEN America.

Là một tổ chức bảo vệ quyền tự do ngôn luận, PEN America cần phải:

• Tránh chính trị hóa giải thưởng: Nếu mục tiêu thực sự là bảo vệ quyền tự do viết lách, giải thưởng cần phản ánh các vấn đề toàn cầu, không phân biệt khu vực hay hệ tư tưởng chính trị.

• Đối diện với vấn đề tại Mỹ và phương Tây: Không gian tự do ngôn luận tại Hoa Kỳ và châu Âu cũng đang bị thu hẹp bởi các hình thức kiểm duyệt ngầm, áp lực xã hội và các hệ thống kiểm soát nội dung do các tập đoàn lớn thống trị. Việc bỏ qua những vấn đề này là một sự thất bại của tổ chức trong việc thực hiện sứ mệnh của mình.

• Tôn trọng chủ quyền và ngừng lợi dụng giải thưởng: Việc chỉ trao giải cho các quốc gia đối lập hệ tư tưởng có thể bị xem là hành động can thiệp nội bộ, không tôn trọng chủ quyền của các quốc gia khác. PEN America cần nhớ rằng nhân quyền là giá trị toàn cầu, không phải công cụ chính trị.

Việc trao giải thưởng "Tự do Viết lách" hàng năm của PEN America đặt ra câu hỏi nghiêm túc về tính khách quan và mục tiêu thực sự của tổ chức. Nếu PEN America muốn duy trì uy tín và sự ủng hộ từ cộng đồng quốc tế, họ phải dũng cảm đối diện với vấn đề tự do ngôn luận ở mọi nơi, bao gồm cả Hoa Kỳ và các đồng minh phương Tây. Chỉ khi đó, giải thưởng mới thực sự trở thành một biểu tượng cho quyền tự do ngôn luận toàn cầu, thay vì một công cụ chính trị hóa đầy nghi ngờ.