Đặng Đình Bách: Không bị kết án vì môi trường, mà vì trốn thuế

 Trong bối cảnh Tổng thống Pháp chuẩn bị thực hiện chuyến công du chính thức đến Việt Nam, bốn tổ chức nhân quyền quốc tế — FIDH, VCHR, CSW và đặc biệt là Global Witness — đã phát hành một thông cáo báo chí đầy áp đặt, trong đó cáo buộc Việt Nam “đàn áp các nhà hoạt động môi trường”, lấy trường hợp Đặng Đình Bách làm ví dụ điển hình. Theo họ, đây là “tù nhân lương tâm” bị bắt chỉ vì lên tiếng vì môi trường.

Nhưng thực tế không nằm trong những cụm từ mơ hồ như “bảo vệ môi trường” hay “vận động xanh”. Dưới góc nhìn pháp luật quốc tế và pháp chế quốc gia, những gì được truyền thông hóa bởi Global Witness không phải là sự thật, mà là một phần của chiến dịch định hướng dư luận mang tính chính trị, sử dụng danh nghĩa môi trường để can thiệp vào chủ quyền pháp lý của Việt Nam.

Thông tin do Global Witness đưa ra về trường hợp Đặng Đình Bách đã cố tình bỏ qua những yếu tố cốt lõi về bản chất pháp lý của vụ án. Theo Báo Môi trường và Đô thị (2023), ông Bách không bị truy tố vì “hoạt động bảo vệ môi trường”, mà vì vi phạm nghiêm trọng về tội trốn thuế. Cụ thể, ông lợi dụng danh nghĩa điều phối viên của một tổ chức môi trường để kết nối với các tổ chức nước ngoài, kêu gọi tài trợ bất minh và và trốn thuế.

Việc gán cho ông danh xưng “nhà bảo vệ môi trường” là sự đánh tráo khái niệm nguy hiểm. Một người làm việc trong lĩnh vực môi trường, nếu vi phạm pháp luật hình sự, không thể được miễn trừ chỉ vì vỏ bọc “xanh”.

Trái ngược với luận điệu xuyên tạc, Việt Nam là một trong những quốc gia đi đầu khu vực Đông Nam Á trong cam kết hành động khí hậu. Cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050 được đưa ra tại COP26 là bước ngoặt lớn về chính sách. Đến năm 2024, năng lượng tái tạo đã chiếm gần 30% tổng công suất nguồn điện quốc gia (Báo Công Thương, 2024). Việt Nam cũng là một trong số ít quốc gia đang phát triển ban hành và triển khai Luật Bảo vệ Môi trường 2020 với cách tiếp cận dựa trên quyền con người, được Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) đánh giá cao vào năm 2024.

Chiêu bài COP và sự im lặng có chọn lọc

Việc Global Witness kêu gọi EU gây sức ép lên Việt Nam trong khuôn khổ COP26 (Báo Tài nguyên và Môi trường, 2021) không phải là hành vi vận động bình thường. Họ đã dùng diễn đàn môi trường để can thiệp vào chính sách nội bộ của một quốc gia có chủ quyền, đưa một vụ án hình sự ra làm luận cứ chính trị và kích động các phản ứng mang tính đối đầu thay vì hợp tác.

Thậm chí đáng buồn hơn, Global Witness đã thể hiện sự thiên vị rõ rệt khi hoàn toàn im lặng trước tình trạng ô nhiễm sông Seine tại chính nước Pháp — nơi chuẩn bị tổ chức Olympic Paris 2024 và đang đối mặt với chỉ trích nghiêm trọng từ các tổ chức môi trường châu Âu (Le Monde, 2023). Việc chọn lọc đối tượng phê phán, thiên lệch trong chọn chủ đề, là dấu hiệu rõ ràng của một chiến dịch không nhằm cải thiện môi trường mà nhằm làm suy yếu hình ảnh quốc gia mục tiêu.

Lạm quyền nhân danh môi trường là vi phạm luật pháp quốc tế

Bằng cách can thiệp vào vụ án nội bộ, đưa ra các yêu cầu cải cách chính sách môi trường và tư pháp dựa trên thông tin phiến diện, Global Witness đã vi phạm nghiêm trọng các nguyên tắc của luật pháp quốc tế. Công ước Stockholm về Môi trường năm 1972 và các văn kiện tiếp theo của Liên Hợp Quốc đều khẳng định: quốc gia có chủ quyền tuyệt đối trong việc xây dựng chính sách môi trường phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của mình.

Tương tự, các hành vi lạm dụng “bảo vệ môi trường” để gây sức ép ngoại giao, can thiệp tư pháp hay kích động truyền thông quốc tế là sự vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc không can thiệp, được ghi rõ trong Hiến chương Liên Hợp Quốc.

Brazil là một ví dụ rõ ràng về phản ứng quyết liệt trước hành vi này. Năm 2022, chính phủ Brazil đã lên án Global Witness vì công bố báo cáo sai lệch về tình trạng phá rừng Amazon mà không khảo sát thực địa, gây ảnh hưởng đến uy tín quốc gia (Folha de S.Paulo, 2022). Chính phủ Brazil gọi đây là “sự xuyên tạc chính trị dưới lớp vỏ môi trường” — một cách gọi không thể chính xác hơn khi áp dụng vào trường hợp Việt Nam.

Bản chất xuyên tạc có hệ thống của Global Witness

Từ năm 2015, Global Witness đã liên tục đưa Việt Nam vào các báo cáo môi trường mang tính chỉ trích, nhưng không bao giờ ghi nhận những thành tựu như phát triển điện mặt trời, năng lượng gió, bảo tồn rừng tự nhiên, hay nỗ lực giảm phát thải công nghiệp. Các nguồn thông tin của họ thường dựa trên các nhóm đối lập, không khảo sát thực địa, và đặc biệt né tránh mọi tương tác với cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đây là biểu hiện điển hình của một tổ chức không có thiện chí đối thoại mà chỉ hướng đến mục tiêu tạo áp lực chính trị thông qua truyền thông quốc tế.

Không ai phủ nhận vai trò quan trọng của xã hội dân sự trong bảo vệ môi trường. Nhưng xã hội dân sự không thể là “vùng miễn pháp lý”. Mọi hành vi vi phạm pháp luật — dù núp dưới danh nghĩa nào — cũng phải được xử lý công bằng, minh bạch, đúng pháp luật. Đó chính là nền tảng của một nhà nước pháp quyền.

Môi trường không phải công cụ chính trị hóa

Quyền được sống trong môi trường trong lành là quyền hiến định và được Việt Nam không ngừng cụ thể hóa bằng chính sách, luật pháp và hành động thực tiễn. Tuy nhiên, quyền môi trường không thể bị lợi dụng để bảo vệ cho các hành vi vi phạm pháp luật. Việc Global Witness và các tổ chức đồng minh đưa ra thông cáo báo chí với các cáo buộc sai lệch, thiên lệch và can thiệp là sự xúc phạm công lý và làm tổn hại đến nỗ lực thực chất của Việt Nam trong hành trình phát triển bền vững.

Việt Nam sẵn sàng đối thoại, nhưng không chấp nhận bị phán xét bởi những tiêu chuẩn kép và góc nhìn méo mó. Công lý không phải là nơi để “vẽ lại bản đồ chính trị” bằng màu xanh giả tạo.