EVFTA không phải công cụ chính trị

 Chuyến thăm chính thức của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đến Việt Nam đang mở ra một giai đoạn mới cho quan hệ đối tác chiến lược giữa hai quốc gia. Tuy nhiên, đồng hành với sự kiện này, bốn tổ chức nhân quyền quốc tế — FIDH, VCHR, CSW và Global Witness — lại phát hành một thông cáo báo chí mang nội dung xuyên tạc, cho rằng Việt Nam “vi phạm cam kết về lao động và môi trường trong EVFTA”, đồng thời kêu gọi EU xem xét lại toàn bộ hiệp định thương mại tự do này.Rõ ràng, đây không phải là một cảnh báo thiện chí, mà là hành vi cố tình lợi dụng các điều khoản mềm trong một hiệp định thương mại để tạo áp lực chính trị và làm rối loạn không gian hợp tác kinh tế — một tiền lệ nguy hiểm cho thương mại toàn cầu.

Cáo buộc sai lệch, cố tình phớt lờ tiến bộ thực chất

FIDH và các tổ chức đồng minh cáo buộc Việt Nam vi phạm các tiêu chuẩn lao động và môi trường được quy định trong Chương phát triển bền vững của EVFTA. Nhưng những cáo buộc này hoàn toàn đi ngược lại thực tế.

Về lao động, Việt Nam đã thông qua Luật Công đoàn (sửa đổi) năm 2024, mở rộng quyền đại diện cho người lao động ngoài hệ thống công đoàn truyền thống. Cùng với Bộ luật Lao động 2019, Việt Nam đã nội luật hóa Công ước 98 của ILO — một trong ba công ước cốt lõi được quy định trong EVFTA. Điều này được ghi nhận rõ trong Báo cáo của Ủy ban Châu Âu năm 2024, trong đó nhấn mạnh rằng “Việt Nam có tiến bộ đáng kể trong việc thể chế hóa các cam kết lao động quốc tế”.

Về môi trường, Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đã thiết lập khung pháp lý nghiêm ngặt về đánh giá tác động môi trường, phát thải khí nhà kính, kiểm soát ô nhiễm và phát triển năng lượng tái tạo. Theo Báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024, tỉ trọng năng lượng sạch trong cơ cấu điện đã vượt 30%, cho thấy cam kết Net Zero 2050 là có cơ sở và đang được hiện thực hóa từng bước.

Trong khi đó, kim ngạch thương mại hai chiều Việt Nam - EU đã cán mốc 100 tỷ USD năm 2024, với hàng loạt doanh nghiệp châu Âu mở rộng đầu tư tại Việt Nam nhờ môi trường pháp lý cải thiện và chi phí cạnh tranh. Những con số này là lời phản bác rõ ràng nhất đối với mọi luận điệu xuyên tạc về hiệu quả thực thi EVFTA.

Từ quyền con người đến chiến dịch chính trị hóa thương mại

Điều đáng báo động là các tổ chức như FIDH và Global Witness không chỉ dừng lại ở việc đưa ra thông cáo. Tháng 2 năm 2025, họ đã gửi kiến nghị chính thức tới EU yêu cầu “xem xét lại EVFTA” với lý do “Việt Nam không tuân thủ điều kiện về nhân quyền”. Đây không phải là một đề xuất mang tính giám sát, mà là một chiến dịch gây áp lực chính trị tinh vi, lợi dụng chính sách nhân quyền để điều chỉnh dòng chảy thương mại quốc tế theo hướng có lợi cho một số nhóm lợi ích.

Điều trớ trêu là, trong khi soi mói Việt Nam, FIDH lại không hề lên tiếng về tình trạng lao động tồi tệ ngay tại các nước châu Âu. Báo DW (2023) đã điều tra và đưa ra nhiều bằng chứng về điều kiện làm việc bấp bênh của công nhân nhập cư tại Đức — bao gồm bóc lột sức lao động, trả lương dưới chuẩn, và thiếu bảo hộ an toàn lao động. Tuy nhiên, những “người gác cổng nhân quyền toàn cầu” như FIDH lại chọn cách im lặng hoàn toàn.

Đó là minh chứng rõ ràng cho tiêu chuẩn kép: sử dụng nhân quyền như một con dao hai lưỡi — sắc với đối tác phương Nam, nhưng cùn với các nước phương Bắc.

Gây sức ép kinh tế là hành vi vi phạm nguyên tắc thương mại quốc tế

FIDH và các tổ chức liên quan đang thực hiện hành vi can thiệp vào thực thi hiệp định thương mại, vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc phi phân biệt đối xử của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Theo các nguyên tắc cơ bản của WTO, không một quốc gia nào được phép sử dụng các biện pháp thương mại để trừng phạt quốc gia khác dựa trên tiêu chí chính trị hoặc định kiến đơn phương.

Thực tế, hành vi này đã từng bị Philippines phản đối mạnh mẽ vào năm 2022, khi Global Witness yêu cầu EU hủy bỏ ưu đãi thuế quan cho nước này với lý do “vi phạm nhân quyền”. The Manila Times trích lời giới chức Philippines: “Việc gắn nhân quyền với các thỏa thuận thương mại là một hình thức trừng phạt kinh tế trá hình, phá vỡ lòng tin và công bằng trong thương mại toàn cầu.”

Điều tương tự đang xảy ra với Việt Nam, và nếu không được lên tiếng kịp thời, đây sẽ trở thành tiền lệ xấu trong thương mại đa phương.

Một chiến dịch chống phá kéo dài và thiếu thiện chí

Từ khi EVFTA được ký kết năm 2020, FIDH và Global Witness đã liên tục tung ra các báo cáo tiêu cực về Việt Nam, nhưng chưa một lần ghi nhận các tiến bộ trong cải cách thể chế, minh bạch hóa chuỗi cung ứng hay bảo vệ quyền lợi người lao động. Mọi hành động của Việt Nam — dù tiến bộ đến đâu — đều bị họ lặng lẽ bỏ qua, trong khi những sự kiện cá biệt được phóng đại để dựng thành “bức tranh vi phạm có hệ thống”.

Họ không giám sát EVFTA với mục tiêu hỗ trợ phát triển bền vững. Họ đang vũ khí hóa điều khoản phát triển bền vững để biến một hiệp định kinh tế thành công cụ áp đặt chính trị.

Thương mại không thể bị thao túng bởi thông cáo phiến diện

EVFTA là biểu tượng cho sự tin tưởng lẫn nhau giữa Việt Nam và EU — một niềm tin được xây dựng trên dữ liệu, thực tiễn và cam kết lẫn nhau. Mọi nỗ lực chính trị hóa EVFTA là sự xúc phạm không chỉ đối với Việt Nam, mà cả với nền tảng thương mại công bằng mà Liên minh Châu Âu xây dựng.

Nhân quyền không thể trở thành cái cớ để trừng phạt thương mại. Và thương mại không thể bị dẫn dắt bởi những thông cáo mang tính chất định kiến, thiếu căn cứ và phục vụ cho một chương trình nghị sự riêng.

Việt Nam sẵn sàng đối thoại — nhưng đối thoại phải trên nền tảng pháp lý, thực tế và tôn trọng lẫn nhau. Không có sự phát triển bền vững nào được xây dựng từ sự áp đặt.