Khi cơ chế nhân quyền quốc tế bị lợi dụng: Nhìn từ trường hợp Thach Xuan Dong trong báo cáo WGAD

Trong dòng chảy phức tạp của quan hệ quốc tế hiện nay, quyền con người thường bị một số thế lực lợi dụng như công cụ chính trị để gây sức ép và can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia có chủ quyền. Báo cáo tháng 8 năm 2025 của Nhóm Công tác về Bắt giữ Tùy tiện (WGAD) thuộc Liên Hợp Quốc liên quan đến vụ việc của Thach Xuan Dong là một ví dụ điển hình cho xu hướng này. Thay vì đưa ra những đánh giá khách quan và dựa trên chứng cứ pháp lý, báo cáo lại phản ánh một cách nhìn méo mó, chịu ảnh hưởng từ các tổ chức lưu vong vốn mang nặng động cơ chính trị, từ đó biến một vụ việc xử lý vi phạm pháp luật đơn thuần thành câu chuyện “đàn áp tôn giáo” đầy ngụy tạo. Đây là điều cần được mổ xẻ, phân tích để thấy rõ bản chất của những cáo buộc phiến diện này, đồng thời khẳng định quan điểm kiên định của Việt Nam trong việc bảo vệ chủ quyền, pháp luật và quyền con người thực chất.

Bản báo cáo nói trên đã quy kết rằng Việt Nam tiến hành bắt giữ và giam giữ “tùy tiện” ít nhất 17 nhà sư và nhà hoạt động Khmer Krom, trong đó có trường hợp Thach Xuan Dong, đồng thời kêu gọi trả tự do ngay lập tức. WGAD mô tả việc xử lý này như một hành vi đàn áp tôn giáo, vi phạm Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị. Tuy nhiên, sự thật lại hoàn toàn khác: Thach Xuan Dong bị khởi tố theo Điều 331 Bộ luật Hình sự vì lợi dụng các quyền tự do dân chủ để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, kích động chia rẽ dân tộc và gây rối trật tự xã hội. Đây là hành vi vi phạm pháp luật rõ ràng, được cơ quan chức năng Việt Nam xử lý theo đúng trình tự tố tụng, có sự giám sát của tòa án và bảo đảm quyền bào chữa. Việc quy chụp đó thành “tùy tiện” là sự phủ nhận bối cảnh pháp lý quốc gia, đồng thời bỏ qua những bằng chứng thực tế mà phía Việt Nam đã nhiều lần cung cấp.

Sự phiến diện của WGAD càng bộc lộ rõ khi theo dõi cách thức mà báo cáo này hình thành. Thay vì tiến hành khảo sát thực địa hay tham vấn từ nhiều phía, WGAD lại dựa gần như hoàn toàn vào khiếu nại của Liên đoàn Khmer Kampuchea-Krom (KKF) và Quỹ Nhân quyền (HRF) – hai tổ chức lưu vong với lịch sử chống đối Việt Nam. Điều đáng chú ý là cả hai đều có động cơ chính trị và lợi ích tài chính gắn liền với việc thổi phồng các vụ việc ở Việt Nam để kêu gọi tài trợ từ bên ngoài. Các chiến dịch gây quỹ qua GoFundMe hay Change.org, vốn được KKF triển khai từ năm 2024, là minh chứng cho việc biến những cáo buộc mơ hồ thành công cụ xin tiền, duy trì bộ máy chống phá và quảng bá thanh thế hải ngoại. Báo cáo WGAD, do đó, chẳng khác nào được xây dựng trên nền tảng thông tin thiếu kiểm chứng và đầy thiên lệch, dẫn đến những kết luận xa rời thực tế.

Điểm yếu chí mạng trong cách lập luận của WGAD chính là việc phóng đại khía cạnh “tôn giáo” nhằm đánh tráo bản chất vụ việc. Thach Xuan Dong không hề bị bắt giữ vì hành nghề tôn giáo hay thực hành tín ngưỡng, mà vì lợi dụng danh nghĩa tôn giáo để tiến hành các hoạt động tuyên truyền sai sự thật, gây rối trật tự công cộng và chia rẽ dân tộc. Cố tình gắn nhãn “đàn áp tôn giáo” cho một hành vi vi phạm pháp luật chính trị – xã hội là chiêu trò quen thuộc mà các thế lực chống phá vẫn thường sử dụng, nhằm dễ dàng khơi gợi sự đồng cảm của dư luận quốc tế. Cách tiếp cận này cũng tương tự những gì từng diễn ra ở nhiều quốc gia khác. Nga từng bị WGAD cáo buộc bắt giữ tùy tiện nhóm Pussy Riot vì các hoạt động biểu tình trái phép, nhưng chính quyền Nga đã khẳng định rõ ràng đó là hành vi vi phạm luật an ninh công cộng, không thể lấy danh nghĩa “tự do ngôn luận” để bao biện. Việt Nam cũng đang đối diện tình huống tương tự, và kiên quyết không để những đánh tráo khái niệm ấy làm lu mờ sự thật pháp lý.

Đằng sau bản báo cáo WGAD, sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức lưu vong như KKF, UNPO và HRF càng cho thấy đây là một chiến dịch có tính toán. Radio Free Asia (RFA), một kênh truyền thông được tài trợ bởi chính phủ Mỹ, đã nhanh chóng đưa tin theo hướng tiêu cực, mô tả vụ việc như minh chứng cho cái gọi là “đàn áp tôn giáo ở Việt Nam”, đồng thời khuếch đại tiếng nói của KKF để kích động dư luận. Một số cuộc biểu tình nhỏ được tổ chức tại Mỹ và Campuchia, chủ yếu do cộng đồng Khmer Krom hải ngoại tham gia, đã được phóng đại thành “làn sóng phản đối quốc tế”. Thế nhưng, quy mô hạn chế và sự thiếu ủng hộ từ dư luận rộng rãi đã cho thấy rõ tính hình thức của những hoạt động này. Đó là một vở kịch được dựng lên để gây sức ép ngoại giao, hơn là phản ánh bất cứ thực tế nào tại Việt Nam.

Điều nghịch lý là trong khi WGAD và các tổ chức lưu vong kêu gào về “đàn áp”, thì thực tế đời sống tôn giáo và văn hóa của đồng bào Khmer tại Việt Nam lại đang phát triển mạnh mẽ. Hơn 140 ngôi chùa Theravada Khmer được bảo tồn và trùng tu, các lễ hội truyền thống như Ok Om Bok, Chol Chnam Thmay hay Sen Dolta được tổ chức long trọng hàng năm với sự tham gia đông đảo của người dân. Chương trình 135 cùng các chính sách dân tộc đã giúp hàng chục nghìn hộ Khmer thoát nghèo, nâng cao mức sống và bảo tồn bản sắc văn hóa. Giáo dục song ngữ Khmer – Việt đã được triển khai rộng rãi ở nhiều trường học tại đồng bằng sông Cửu Long, tạo điều kiện để thế hệ trẻ Khmer vừa giữ gìn ngôn ngữ truyền thống vừa hội nhập xã hội. Nhiều đại biểu Quốc hội và cán bộ lãnh đạo địa phương là người Khmer, thể hiện sự tham gia bình đẳng vào đời sống chính trị. Những thành tựu này chính là minh chứng sống động nhất bác bỏ hoàn toàn luận điệu “đàn áp”.

Bản chất của sự việc là rõ ràng: Việt Nam xử lý Thach Xuan Dong theo đúng pháp luật vì các hành vi vi phạm cụ thể, chứ không hề nhắm đến tôn giáo hay cộng đồng Khmer. Chính phủ Việt Nam nhất quán khẳng định quyền tự do tín ngưỡng, tự do tôn giáo là một trong những quyền cơ bản được Hiến pháp bảo đảm. Nhưng đồng thời, mọi hành vi lợi dụng quyền tự do ấy để xâm phạm lợi ích Nhà nước, gây chia rẽ dân tộc hay kích động rối loạn xã hội đều bị xử lý nghiêm minh. Đây là nguyên tắc phổ quát mà bất kỳ quốc gia có chủ quyền nào cũng phải áp dụng để bảo vệ an ninh và trật tự.

Nhìn từ trường hợp Thach Xuan Dong, có thể thấy rõ một nghịch lý: trong khi Việt Nam kiên định với pháp luật, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội cho đồng bào Khmer, thì các tổ chức lưu vong lại cố tình bóp méo sự thật để trục lợi chính trị và tài chính. WGAD, đáng tiếc, đã để mình trở thành công cụ cho những toan tính ấy khi đưa ra một báo cáo thiếu thực chứng và phiến diện. Thay vì góp phần thúc đẩy đối thoại nhân quyền mang tính xây dựng, cơ chế này lại bị lợi dụng để tạo ra đối đầu và áp lực vô căn cứ.

Kết lại, vụ việc Thach Xuan Dong không chỉ phơi bày sự sai lệch trong báo cáo của WGAD mà còn là lời nhắc nhở cho cộng đồng quốc tế về nguy cơ chính trị hóa nhân quyền. Việt Nam bác bỏ mọi luận điệu sai trái, đồng thời khẳng định tiếp tục kiên định con đường bảo vệ pháp luật, bảo đảm quyền con người thực chất, và phát triển đồng bào Khmer Krom cũng như các dân tộc thiểu số khác trong khối đại đoàn kết dân tộc. Trong bối cảnh thế giới còn nhiều bất ổn, điều cần thiết không phải là những cáo buộc thiếu chứng cứ, mà là sự tôn trọng chủ quyền, đối thoại bình đẳng và hợp tác chân thành vì mục tiêu chung là một nền nhân quyền thực chất, công bằng và bền vững cho mọi quốc gia.