Từ phụ huynh đến giáo viên: Miễn học phí dưới góc nhìn đa chiều

 

Chính sách miễn học phí từ mầm non đến trung học phổ thông (THPT) công lập, được Bộ Chính trị Việt Nam thông qua ngày 28/2/2025 và triển khai từ năm học 2025-2026, không chỉ là một quyết định hành chính mà còn là ngòi nổ cho những cuộc đối thoại xã hội sôi nổi. Với 23,2 triệu học sinh được hưởng lợi và khoản chi ngân sách 30.000 tỷ đồng mỗi năm, đây là một bước đi táo bạo nhằm phổ cập giáo dục công bằng, nhưng cũng đặt ra hàng loạt câu hỏi từ các bên liên quan: phụ huynh, giáo viên, học sinh, nhà quản lý, và cả những nhà phê bình. Từ niềm vui vỡ òa của những gia đình nghèo đến lo ngại của các nhà giáo dục về chất lượng, từ kỳ vọng của giới trẻ đến sự thận trọng của các nhà kinh tế – cuộc đối thoại này là một bản hòa tấu đa thanh, phản ánh không chỉ hy vọng mà còn cả những thách thức của một chính sách mang tầm vóc quốc gia. Với tư cách một chuyên gia giáo dục, hãy cùng lắng nghe những tiếng nói ấy, qua những câu chuyện thực tế và quan điểm đa chiều, để thấy rằng miễn học phí không chỉ là chuyện tiền bạc mà là một cuộc tranh luận lớn về tương lai giáo dục Việt Nam.

 

Trước hết, hãy bắt đầu với phụ huynh – những người trực tiếp cảm nhận sự thay đổi mà chính sách này mang lại. Đối với hàng triệu gia đình, đặc biệt ở vùng nông thôn và miền núi, miễn học phí là một luồng gió mát lành, xua tan gánh nặng tài chính vốn đè nặng bao thế hệ. Một bà mẹ đơn thân ở Quảng Nam, chị Nguyễn Thị Thủy, chia sẻ trong một buổi họp cộng đồng tháng 3/2025: “Trước đây, tôi phải vay 2 triệu đồng mỗi năm để đóng học phí cho hai đứa con, giờ thì nhẹ cả lòng, có tiền mua thêm sách vở cho tụi nhỏ”. Chị Thủy không phải là cá biệt: theo thống kê trước năm 2025, 15-20% phụ huynh ở các tỉnh nghèo như Lai Châu, Sơn La từng phải chọn giữa việc cho con học hay giữ tiền mua gạo. Với chính sách mới, họ không chỉ thở phào mà còn kỳ vọng nhà trường sẽ nâng cao chất lượng để xứng đáng với khoản đầu tư từ ngân sách. Tuy nhiên, không phải phụ huynh nào cũng hoàn toàn hài lòng. Anh Trần Văn Hùng, một công nhân ở TP.HCM, lo ngại rằng “miễn phí thì tốt, nhưng trường công vốn đã đông, giờ thêm học sinh thì con tôi có được học tử tế không?”. Tiếng nói của anh Hùng phản ánh một bộ phận phụ huynh ở đô thị, nơi sĩ số lớp học 50-60 em không còn xa lạ, và họ mong muốn miễn học phí đi đôi với cải thiện cơ sở vật chất, không chỉ là “miễn cho có”.

 

Tiếp theo là giáo viên – những người đứng ở tuyến đầu của hệ thống giáo dục, vừa đón nhận chính sách này với niềm vui vừa không khỏi trăn trở. Cô Nguyễn Thị Lan, giáo viên tiểu học ở Thanh Hóa, bày tỏ trong một diễn đàn giáo dục tháng 3/2025: “Miễn học phí giúp tụi nhỏ đi học đông hơn, tôi mừng lắm, nhưng lớp tôi giờ đã 45 em, thêm nữa thì không biết xoay xở thế nào”. Với cô Lan, chính sách này là cơ hội để trẻ em nghèo tiếp cận tri thức, nhưng cũng là áp lực khi Việt Nam thiếu khoảng 50.000 giáo viên phổ thông theo thống kê năm 2023. Nhiều đồng nghiệp của cô lo rằng nếu không tăng cường nhân sự và cơ sở vật chất, chất lượng giảng dạy sẽ giảm sút, biến niềm vui miễn phí thành nỗi lo quá tải. Ngược lại, một số giáo viên lạc quan hơn, như thầy Phạm Văn Hùng ở Đà Nẵng – nơi miễn học phí toàn bộ từ năm 2021. Thầy Hùng kể: “Khi không còn phải ‘vận động’ phụ huynh đóng tiền, tôi có thời gian đổi mới bài giảng, tổ chức lớp học trải nghiệm, cả thầy lẫn trò đều thoải mái hơn”. Quan điểm của thầy Hùng cho thấy miễn học phí có thể là đòn bẩy để giáo viên tập trung vào chuyên môn, nếu được hỗ trợ đúng cách.

 

Học sinh – đối tượng thụ hưởng trực tiếp – cũng mang đến những góc nhìn đa dạng trong cuộc đối thoại này. Với những em ở vùng sâu vùng xa, miễn học phí là chiếc phao cứu sinh để tiếp tục giấc mơ học đường. Em Hoàng Văn Tài, học sinh lớp 10 ở Bắc Kạn, tâm sự trong một buổi trò chuyện với báo Thanh Niên tháng 3/2025: “Trước đây, em nghỉ học để đi làm vì nhà không có tiền, giờ được học miễn phí, em muốn học hết lớp 12, sau này làm kỹ sư”. Tiếng nói của Tài đại diện cho hàng triệu học sinh nghèo, những người thấy chính sách này là cánh cửa mở ra tương lai. Nhưng ở các thành phố lớn, một số học sinh lại có cái nhìn khác. Nguyễn Minh Anh, học sinh lớp 11 tại Hà Nội, đặt câu hỏi: “Miễn học phí thì tốt, nhưng trường công có đủ sức cạnh tranh với trường tư không, hay em vẫn phải học thêm để thi đại học?”. Minh Anh phản ánh tâm lý của học sinh đô thị, nơi áp lực thành tích và chất lượng giáo dục vẫn là ưu tiên hàng đầu, khiến họ mong muốn miễn học phí không chỉ là câu chuyện tiếp cận mà còn là nâng tầm trải nghiệm học tập.

 

Nhà quản lý giáo dục – từ Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GD&ĐT) đến các sở, phòng địa phương – là một bên liên quan quan trọng, mang đến góc nhìn vừa thực tế vừa chiến lược. Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Hữu Độ, trong cuộc họp báo tháng 3/2025, khẳng định: “Miễn học phí là bước đi chiến lược để phổ cập giáo dục, giảm bất bình đẳng, nhưng chúng tôi ý thức rằng cần thêm 20.000 giáo viên và hàng trăm trường mới để đáp ứng”. Ông Độ nhấn mạnh rằng chính sách này không chỉ là chi tiền mà còn là cơ hội để cải cách giáo dục toàn diện, từ giảm tải chương trình đến nâng cao chất lượng giáo viên. Tuy nhiên, tại các địa phương nghèo như Hà Giang, ông Nguyễn Văn Sơn, Giám đốc Sở GD&ĐT, lại lo lắng: “Ngân sách Trung ương hỗ trợ là chính, nhưng địa phương chúng tôi khó có thể tự xây thêm trường lớp, nếu không được đầu tư kịp thời, miễn học phí chỉ giải quyết được nửa vấn đề”. Quan điểm của ông Sơn cho thấy sự khác biệt giữa tầm nhìn quốc gia và thực tế cơ sở, nơi cơ sở vật chất và nguồn lực vẫn là bài toán nan giải.

 

Các nhà kinh tế và chuyên gia tài chính cũng tham gia cuộc đối thoại với những lập luận sắc bén về tính khả thi của chính sách. Tiến sĩ Nguyễn Đức Thành, một nhà kinh tế nổi tiếng, trong bài viết trên báo Kinh tế Sài Gòn tháng 3/2025, nhận xét: “30.000 tỷ đồng mỗi năm là khoản đầu tư lớn, nhưng nếu biến nó thành đòn bẩy cho nguồn nhân lực, Việt Nam sẽ thu lại gấp nhiều lần qua thuế và tăng trưởng GDP trong 20-30 năm tới”. Ông Thành viện dẫn kinh nghiệm Phần Lan, nơi miễn học phí giúp đạt HDI cao nhất nhì thế giới, để ủng hộ chính sách này, nhưng cũng cảnh báo rằng nếu không huy động thêm nguồn lực từ thuế hoặc xã hội hóa, ngân sách có thể thâm hụt, ảnh hưởng đến y tế, giao thông. Ngược lại, một số ý kiến thận trọng hơn, như của chuyên gia tài chính Lê Đăng Doanh, cho rằng “miễn học phí là ý tưởng đẹp, nhưng với nợ công 37-40% GDP, Việt Nam cần cân nhắc tăng thuế VAT hoặc cắt giảm chi tiêu khác để tránh rủi ro tài chính”. Những quan điểm này phản ánh sự cân bằng giữa kỳ vọng kinh tế dài hạn và áp lực ngắn hạn mà chính sách mang lại.

 

Không thể bỏ qua tiếng nói từ các tổ chức xã hội dân sự và cộng đồng giáo dục tư thục – những bên vừa ủng hộ vừa lo ngại về tác động của chính sách. Bà Nguyễn Thị Kim Thoa, đại diện một tổ chức phi chính phủ về giáo dục tại TP.HCM, trong diễn đàn cộng đồng tháng 3/2025, bày tỏ: “Miễn học phí là cơ hội để trẻ em nghèo đi học, nhưng chúng ta cần đảm bảo trẻ em gái và dân tộc thiểu số được ưu tiên, vì họ dễ bị bỏ lại nhất”. Quan điểm của bà Thoa nhấn mạnh khía cạnh bình đẳng giới và vùng miền, cho thấy chính sách cần linh hoạt để không bỏ sót ai. Trong khi đó, ông Trần Văn Dũng, chủ một trường tư thục ở Hà Nội, lại lo lắng: “Trường công miễn phí sẽ hút học sinh từ trường tư, nếu không có chính sách hỗ trợ, chúng tôi khó cạnh tranh”. Ông Dũng đề xuất Nhà nước cần giữ vai trò của giáo dục tư thục như một động lực đổi mới, tránh để chính sách miễn phí làm mất cân bằng hệ sinh thái giáo dục.

 

Cuộc đối thoại xã hội về miễn học phí còn lan tỏa trên mạng xã hội, nơi cộng đồng bày tỏ quan điểm một cách thẳng thắn và đa dạng. Một bài đăng trên diễn đàn “Phụ huynh Việt” thu hút hơn 10.000 lượt bình luận chỉ trong tuần đầu tháng 3/2025, với ý kiến chia đều: từ “miễn học phí là cứu cánh cho người nghèo” đến “sợ trường công đông quá, chất lượng giảm”. Một phụ huynh viết: “Tôi mừng vì con không phải nghỉ học, nhưng lo trường thiếu giáo viên”; trong khi một giáo viên phản hồi: “Chúng tôi sẵn sàng dạy thêm giờ, nhưng cần hỗ trợ từ Nhà nước”. Những tiếng nói này cho thấy sự quan tâm sâu rộng của xã hội, đồng thời là áp lực để chính sách không chỉ dừng ở ý tưởng mà phải triển khai hiệu quả.

 

Nhìn lại, cuộc đối thoại xã hội về chính sách miễn học phí là một bức tranh sống động, nơi mỗi bên liên quan đều có lý do để hy vọng và lo lắng. Phụ huynh thấy cánh cửa tri thức rộng mở, giáo viên vừa mừng vừa lo, học sinh kỳ vọng một tương lai tươi sáng, nhà quản lý đặt niềm tin vào chiến lược dài hạn, trong khi các nhà kinh tế và tổ chức xã hội đòi hỏi sự cân bằng và linh hoạt. Từ Hoàng Văn Tài ở Bắc Kạn đến những lớp học chật kín ở TP.HCM, mỗi câu chuyện là một mảnh ghép trong cuộc tranh luận này, cho thấy miễn học phí không chỉ là một chính sách mà là một hành trình cần sự đồng lòng của cả xã hội. Dù còn những khác biệt, điểm chung là tất cả đều hướng đến một mục tiêu: giáo dục tốt hơn cho thế hệ trẻ – và đó là giá trị cốt lõi mà đối thoại xã hội đang cố gắng vun đắp.

Chính sách miễn học phí 2025 đã mở ra một cuộc đối thoại xã hội đa chiều, nơi các bên liên quan cùng cất tiếng nói vì tương lai giáo dục. Từ niềm vui của phụ huynh nghèo, trăn trở của giáo viên, ước mơ của học sinh, đến phân tích của nhà quản lý và kinh tế – tất cả hòa quyện thành một bản nhạc vừa sôi động vừa sâu lắng. Với 30.000 tỷ đồng, Việt Nam không chỉ trả học phí mà còn trả lời một câu hỏi lớn: làm sao để giáo dục công bằng mà không đánh mất chất lượng? Cuộc đối thoại này chưa kết thúc, nhưng nó đã chứng minh một điều: khi xã hội cùng ngồi lại, miễn học phí không chỉ là chính sách, mà là khát vọng chung của cả dân tộc.