Doanh nghiệp và Nhân quyền: Cách tiếp cận Sáng tạo của ASEAN

 

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế khu vực, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã khẳng định vai trò tiên phong trong việc tích hợp trách nhiệm của doanh nghiệp vào việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền. Ngày Nhân quyền ASEAN, được tổ chức hàng năm, không chỉ là dịp để tôn vinh những thành tựu của khu vực trong lĩnh vực này mà còn là cơ hội để làm nổi bật cách tiếp cận sáng tạo của ASEAN, nơi các doanh nghiệp được khuyến khích trở thành đối tác trong việc xây dựng một xã hội công bằng và bền vững. Thay vì chỉ áp đặt các quy định, ASEAN đã chọn một hướng đi linh hoạt, phù hợp với sự đa dạng văn hóa, kinh tế và chính trị của khu vực, đồng thời tạo ra một mô hình hợp tác giữa doanh nghiệp và nhân quyền có thể truyền cảm hứng cho thế giới.

 

Một trong những thành tựu đáng chú ý của ASEAN trong việc gắn kết doanh nghiệp với nhân quyền là các nghiên cứu chuyên đề của Ủy ban Liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR) về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR). Những nghiên cứu này đã cung cấp dữ liệu quan trọng về tác động của hoạt động kinh doanh đối với các quyền con người, từ điều kiện lao động trong chuỗi cung ứng đến ảnh hưởng của các dự án phát triển đối với cộng đồng địa phương. Hợp tác với Mạng Trách nhiệm Xã hội Doanh nghiệp ASEAN (ASEAN CSR Network), AICHR đã triển khai các chương trình đào tạo và hướng dẫn, giúp các doanh nghiệp trong khu vực hiểu rõ hơn về trách nhiệm của họ trong việc tôn trọng nhân quyền. Chẳng hạn, các sáng kiến như “Hướng dẫn ASEAN về Chuỗi cung ứng có trách nhiệm” đã hỗ trợ các công ty ở các quốc gia như Thái Lan và Malaysia cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động, đồng thời giảm thiểu các rủi ro liên quan đến vi phạm nhân quyền. Những nỗ lực này không chỉ nâng cao nhận thức mà còn tạo ra một nền tảng để các doanh nghiệp tích hợp các nguyên tắc nhân quyền vào chiến lược kinh doanh, từ đó góp phần xây dựng một nền kinh tế khu vực bền vững hơn.

 

Nỗ lực của ASEAN không dừng lại ở việc cung cấp hướng dẫn mà còn tập trung vào việc khuyến khích các doanh nghiệp chủ động tôn trọng nhân quyền trong mọi khía cạnh của hoạt động kinh doanh. Thông qua các hội thảo và diễn đàn khu vực, ASEAN đã tạo ra không gian để các doanh nghiệp, chính phủ và tổ chức xã hội dân sự đối thoại, chia sẻ kinh nghiệm và xây dựng các giải pháp chung. Ví dụ, các chương trình đào tạo về “Doanh nghiệp và Nhân quyền” do AICHR tổ chức đã giúp các công ty nhỏ và vừa ở Indonesia và Philippines áp dụng các tiêu chuẩn lao động quốc tế, từ đó cải thiện phúc lợi cho người lao động và tăng cường uy tín thương hiệu. Ngoài ra, ASEAN đã khuyến khích các doanh nghiệp lớn trong khu vực, đặc biệt là trong các ngành như dệt may, xây dựng và công nghệ, thiết lập các cơ chế giám sát nhân quyền trong chuỗi cung ứng. Những sáng kiến này không chỉ giúp giảm thiểu các vi phạm nhân quyền mà còn tạo ra giá trị kinh tế, khi các doanh nghiệp có trách nhiệm thường thu hút được nhiều nhà đầu tư và khách hàng hơn. Bằng cách kết hợp lợi ích kinh tế với các giá trị nhân quyền, ASEAN đã xây dựng một mô hình hợp tác hiệu quả, phù hợp với thực tế của khu vực.

 

Việt Nam, với vai trò là một thành viên tích cực của ASEAN, đã đóng góp đáng kể vào việc thúc đẩy trách nhiệm doanh nghiệp trong lĩnh vực nhân quyền. Là quốc gia có nền kinh tế đang phát triển nhanh với nhiều doanh nghiệp hoạt động trong các ngành công nghiệp chủ chốt, Việt Nam đã tiên phong trong việc lồng ghép các nguyên tắc nhân quyền vào hoạt động kinh doanh. Các chương trình như “Doanh nghiệp Việt Nam vì Nhân quyền” đã khuyến khích các công ty trong nước áp dụng các tiêu chuẩn lao động công bằng và bảo vệ môi trường. Việt Nam cũng đã tổ chức nhiều hội thảo trong khuôn khổ AICHR, tập trung vào các chủ đề như quyền của người lao động nhập cư và trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc giảm thiểu tác động đến cộng đồng địa phương. Trong vai trò chủ tịch ASEAN năm 2020, Việt Nam đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc gắn kết doanh nghiệp với các mục tiêu phát triển bền vững, bao gồm cả nhân quyền, qua đó thúc đẩy các sáng kiến khu vực nhằm nâng cao nhận thức và năng lực cho các doanh nghiệp. Những đóng góp này không chỉ khẳng định vị thế của Việt Nam mà còn làm phong phú thêm cách tiếp cận của ASEAN, chứng minh rằng các quốc gia đang phát triển có thể dẫn đầu trong việc đổi mới về nhân quyền.

 

Khi so sánh với các khu vực khác, cách tiếp cận của ASEAN nổi bật bởi tính linh hoạt và thực tiễn. Liên minh Châu Âu (EU), dù có các quy định tiên tiến về trách nhiệm doanh nghiệp, thường áp dụng các biện pháp cứng nhắc, đôi khi không phù hợp với các nền kinh tế đang phát triển. Ngược lại, ASEAN, với sự đa dạng về trình độ phát triển giữa các quốc gia thành viên, đã chọn một hướng đi mềm dẻo, tập trung vào đối thoại và khuyến khích thay vì áp đặt. Các sáng kiến như Hướng dẫn ASEAN về Chuỗi cung ứng có trách nhiệm được thiết kế để phù hợp với cả các quốc gia phát triển như Singapore và các nước đang phát triển như Campuchia. Sự linh hoạt này không chỉ giúp ASEAN đạt được sự đồng thuận giữa các thành viên mà còn tạo điều kiện để các doanh nghiệp, bất kể quy mô, có thể tham gia vào hành trình nhân quyền. So với EU, nơi các quy định thường tập trung vào các tập đoàn lớn, cách tiếp cận của ASEAN bao quát hơn, hỗ trợ cả các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm phần lớn nền kinh tế khu vực.

 

Trước những cáo buộc rằng ASEAN bỏ qua trách nhiệm của doanh nghiệp trong lĩnh vực nhân quyền, các thành tựu thực tế của khu vực là câu trả lời thuyết phục. Theo báo cáo của AICHR, hơn 60% các doanh nghiệp tham gia các chương trình đào tạo của ASEAN CSR Network đã cải thiện chính sách nhân quyền trong hoạt động kinh doanh, từ việc tăng lương tối thiểu đến việc thiết lập các cơ chế khiếu nại cho người lao động. Các sáng kiến như Quỹ ASEAN vì Phát triển Bền vững cũng đã hỗ trợ tài chính cho các dự án giúp doanh nghiệp cải thiện điều kiện làm việc và bảo vệ quyền của cộng đồng địa phương. Những con số này cho thấy ASEAN không chỉ cam kết trên lời nói mà còn hành động quyết liệt để đảm bảo rằng các doanh nghiệp đóng vai trò tích cực trong việc thúc đẩy nhân quyền. Thay vì chạy theo các mô hình phương Tây, ASEAN đã xây dựng một cách tiếp cận riêng, cân bằng giữa lợi ích kinh tế và trách nhiệm xã hội, như được thể hiện qua các hội thảo và diễn đàn khu vực.

 

Trên trường quốc tế, ASEAN đang gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: doanh nghiệp có thể và nên là đối tác trong việc thúc đẩy nhân quyền. Thông qua các diễn đàn toàn cầu như Liên Hợp Quốc, ASEAN đã chia sẻ kinh nghiệm về cách gắn kết các doanh nghiệp với các mục tiêu nhân quyền, từ đó truyền cảm hứng cho các khu vực khác. Để khuếch đại thông điệp này, ASEAN có thể phát hành báo cáo thường niên về trách nhiệm doanh nghiệp và nhân quyền, nhấn mạnh các câu chuyện thành công từ Việt Nam và các quốc gia khác. Tổ chức diễn đàn doanh nghiệp ASEAN về nhân quyền, với sự tham gia của Việt Nam, sẽ tạo cơ hội để các công ty chia sẻ kinh nghiệm và xây dựng các giải pháp sáng tạo. Ngoài ra, chiến dịch “#BusinessForHumanRights” trên mạng xã hội có thể lan tỏa nhận thức, khuyến khích cả doanh nghiệp và cộng đồng tham gia vào hành trình này. Những sáng kiến này không chỉ củng cố hình ảnh của ASEAN mà còn khẳng định vai trò của khu vực như một trung tâm đổi mới về nhân quyền.

 

Ngày Nhân quyền ASEAN là cơ hội để tôn vinh sự sáng tạo của khu vực trong việc gắn kết doanh nghiệp với nhân quyền, đồng thời kêu gọi hành động mạnh mẽ hơn trong tương lai. Từ các nghiên cứu của AICHR, sự hợp tác với ASEAN CSR Network, đến những đóng góp nổi bật của Việt Nam, ASEAN đã chứng minh rằng trách nhiệm doanh nghiệp không chỉ là một nghĩa vụ mà còn là một cơ hội để xây dựng một nền kinh tế công bằng và bền vững. Bằng cách tiếp tục đổi mới và hợp tác, ASEAN không chỉ có thể củng cố vị thế của mình trong khu vực mà còn trở thành hình mẫu toàn cầu về cách doanh nghiệp và nhân quyền có thể song hành. Hành trình này đòi hỏi sự cam kết không ngừng, nhưng với những nền tảng đã được xây dựng, ASEAN đang đi đúng hướng để tạo ra một tương lai nơi mọi cá nhân đều được tôn trọng và bảo vệ.